Komunikacja alternatywna i wspomagająca, w skrócie AAC, przeznaczona jest dla osób borykających się z problemami z mową i komunikowaniem się. Obejmuje różnorodne metody, strategie i narzędzia, które zastępują lub wspierają język mówiony. Alternatywne metody komunikacji pozwalają na zwiększenie niezależności i samodzielności osoby niemówiącej w każdym wieku.
AAC – co to jest?
AAC to skrót od angielskiej nazwy Augmentative and Alternative Communication. W języku polskim określa się ją jako komunikację alternatywną i wspomagającą. To system wsparcia dla osób, które z różnych powodów nie są w stanie porozumiewać się za pomocą mowy werbalnej. Niemożność komunikacji swoich potrzeb i przekazywania informacji jest frustrująca i negatywnie wpływa na jakość codziennego życia. Może powodować uczucie osamotnienia i wykluczenia społecznego. Bywa to problematyczne nie tylko dla samej osoby niemówiącej, ale również jej najbliższego otoczenia. Wprowadzenie komunikacji alternatywnej AAC pozwala zmienić tę sytuację i ułatwić porozumiewanie się na co dzień.
AAC – dla kogo?
Użytkownicy AAC to tzw. osoby o specjalnych potrzebach komunikacyjnych. W tej grupie znajdują się osoby całkowicie pozbawione mowy oraz posługujące się mową w znacznie ograniczonym stopniu, uniemożliwiającym prawidłową komunikację. Z AAC można korzystać więc w następujących sytuacjach:
- Głębokie dysfunkcje rozwojowe,
- Schorzenia neurologiczne i uszkodzenia centralnego układu nerwowego,
- Autyzm,
- Zespoły genetyczne,
- Afazja,
- Porażenie mózgowe,
- Niepełnosprawność ruchowa i intelektualna,
- Terapia ORM (Opóźniony Rozwój Mowy),
- Przebyty uraz głowy lub udar mózgu.
Co ważne, z AAC mogą z korzystać osoby w każdym wieku, zarówno dzieci, dorośli, jak i seniorzy. W ostatnim czasie w związku ze wzrostem świadomości w społeczeństwie i środowiskach naukowych prężnie rozwijają się metody komunikacji alternatywnej i wspomagającej u osób z autyzmem.
Rodzaje terapii AAC
Wyróżniamy kilka metod AAC.
- Pierwsza z nich to komunikacja alternatywna. Jest przeznaczona dla osób, które są całkowicie pozbawione mowy i możliwości porozumiewania się.
- Istnieje też komunikacja wspomagająca, która stanowi wsparcie i uzupełnienie mowy np. dla osób, które mówią bardzo niewyraźnie.
- W wielu przypadkach stosuje się również połączenie alternatywnych form komunikacji z metodami wspomagającymi.
Metody AAC
Komunikacja AAC może odbywać się w sposób wspomagany i niewspomagany. W przypadku komunikacji wspomaganej pacjenci wykorzystują różnego rodzaju pomoce takie jak obrazki, tablice z literami, kartki i długopis, które pomagają wyrazić swoje myśli i potrzeby oraz przekazać informacje. Coraz częściej wykorzystuje się też zaawansowane narzędzia technologiczne np. generatory mowy lub tablety ze specjalnymi aplikacjami AAC. Natomiast w komunikacji niewspomaganej wykorzystywana jest wyłącznie mowa własnego ciała np. mimika twarzy, gesty, dotyk, czy znaki manualne.
Przykładowe systemy wykorzystywane w terapii AAC to:
- MAKATON – łączy użycie znaków manualnych, symboli graficznych oraz mowy. Wspiera rozwój komunikacji, języka i zrozumienia poprzez naukę prostych gestów i obrazków, które mogą być używane równolegle z mową lub jako jej zamiennik,
- Symbole PCS (Picture Communication Symbols) – to zestaw prostych obrazków, które przedstawiają pojęcia, czynności lub emocje, ułatwiając wyrażanie myśli i porozumiewanie się. Są używane w tablicach komunikacyjnych, książkach i oprogramowaniu AAC,
- System PeCS (Picture Exchange Communication System) to strukturalna metoda nauki komunikacji alternatywnej oparta na użyciu obrazków. Składa się z sześciu etapów: wymianie obrazków, ich rozpoznawaniu i wyborze, różnicowaniu, budowaniu zdań, odpowiadaniu na pytania oraz inicjowaniu i rozbudowie komunikacji,
- Alfabet Hieronymusa Lorma – wykorzystuje zmysł czucia powierzchniowego, a komunikacja odbywa się poprzez kreślenie linii na dłoni partnera.
Zdarza się też, że komunikacji AAC bierze udział osoba trzecia, która wspiera pacjenta w procesie i jest pewnego rodzaju łącznikiem między osobą niemówiącą i jej odbiorcą. Jest to tzw. zależna komunikacja alternatywna AAC. Rolą specjalisty jest np. sformułowanie pełnego zdania ze znaków graficznych lub migowych i przekazanie go słuchaczowi w sposób werbalny.
Dobór formy komunikacji alternatywnej
Komunikacja alternatywna i wspomagająca AAC to zbiór różnorodnych metod, które można dopasować indywidualnie do potrzeb i możliwości danej osoby. Dzięki temu z AAC mogą korzystać osoby w każdym wieku, z różnymi problemami i wymaganiami. W doborze najlepszej metody powinien wziąć udział interdyscyplinarny zespół specjalistów, którzy ocenią poziom zdolności intelektualnych i poznawczych, zbadają środowisko, w jakim żyje pacjent i poznają oczekiwania oraz motywacje danej osoby.
Co to jest komunikacja alternatywna i wspomagająca aac – podsumowanie
Komunikacja alternatywna i wspomagająca AAC to zbiór różnorodnych metod i technik, których zadaniem jest ułatwienie porozumiewania się osobom o specjalnych potrzebach komunikacyjnych. Obejmuje m.in. piktogramy, język migowy, alfabet Braill’a, a także nowoczesne rozwiązania technologiczne. Można stosować ją w każdym wieku, a różnorodność dostępnych możliwości sprawia, że najlepsze metody można dopasować indywidualnie do potrzeb i oczekiwań danego pacjenta.
Źródła:
- Borzęcka A. Komunikacja alternatywna i wspomagająca w pracy z dzieckiem ze spektrum autyzmu, Konteksty Pedagogiczne, 2016
- Jankosz M. Zaburzenia mowy a potrzeba porozumiewania się. O komunikacji alternatywnej i wspomagającej, https://horyzontywychowania.ignatianum.edu.pl/HW/article/view/1319 [dostęp: 12.12.2024]
- Drager K., Light J., McNaughton D. Effects of AAC interventions on communication and language for young children with complex communication needs, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21791864/ [dostęp: 12.12.2024]